کتاب “فرخ نامه” اثر ابوبکر جمالی یزدی

کتاب فرخ نامه ، دایره المعارف علوم و فنون و عقاید است که در سال ۵۹۸ق/۱۱۸۴م توسط ابوبکرمطهربن محمدبن ابوالقاسم ابوسعید جمالی یزدی و بطور خلاصه؛ ابوبکر مطهر جمالی یزدی نوشته شده‌است. این کتاب دانشنامه فارسی است که در مقاله سوم آن، به کشاورزی نیز پرداخته‌است. دانشنامه‌های فارسی دربارهٔ عالم انسانی، نباتی(گیاهی) و حیوانی و کانی سخن می‌گویند.

هرچند برخی مطالب کتاب ممکن است خرافه بنظر آید ولی تاریخ علم از همین رهگذر پر از فراز و نشیب شکل می‌گذرد. این کتاب یکی از متون کهن پارسی، در بررسی تاریخ کشاورزی ایران می‌باشد.

فهرست مطالب کتاب:

• فرخ نامه، فرح نامه، فرج نامه
• در منابع انسان و بهایم زن و مرد و کودک
• در صفت آدمی
• در سوزاندن موی سر مرد و خواص آن
• استخوان یک مرده را سوزاندن
• مغز سر مردم
• زهره مردم زهرست
• لعاب مردم بر گزندگان
• ریم گوش مردم در شراب
• اگر کسی دندان درد داشته باشد
• اگر خون آدمی بستانند از حجامت
• اگر منی مرد بر پیسی مالند
• اندر معرفت داروها و عطرها و طبع آن
• در منافع انسان زن و مرد و کودک
• در عطر ها
• در روغن ها و دانستن علم فراست
• در معرفه الاکتاف و مدخلی در نجوم و معرفت موافقت و مخالفت

فرخ نامه

• در باب اکتاف
• در مدخل نجوم و کواکب
• باب اول در صدر کتاب
• بابت دوم در شناختن تاریخ
• باب سوم در شناختن حساب جمعی
• باب چهارم در بروج
• باب پنجم در شناختن اسا بیع
• باب ششم در شناختن علامات کواکب
• باب هفتم در شناختن اتصال کواکب
• باب هشتم در شناختن نیک و بد
• باب نهم در شناختن رسوم تقویم
• باب دهم در شناختن اتصالات
• باب یازده هم در شناختن سیر وسط و معتدل ستارگان
• باب دوازده هم در شناختن مدت رجوع و استقامت ستارگان
• باب سیزده هم در اختیار کارها که اختصاص به برجها دارد
• باب چهاردهم در اختیار کارها
• باب پانزدهم در ختم رسالت
• در معرفت موافقت
• در اختلاجات اعضا و جدول حیات و ممات و معانی الفاظ پهلوی
• در اختلاج
• در جدول حیات و ممات
• در معانی الفاظ پهلوی
• علاج بواسیر
• در صفت زهرها و تریاکها و حیلت که درو کنند
• در دانستن زهرها
• در حیلت که در زهر دادن کنند
• در محلول کردن زرو و مروارید و طلق و شبه
• اندر محلول کردن زر
• اندر حل کردن مروارید
• در حل کردن طلق
• در حل کردن شبه
• در اعجوبه ها که خداوندان زرق نمایند
• در حیلت ها
• در زینه الکتاب
• در مداد آمیختن
• در تزیین قرطاس
• در محو کتابت

فرخ نامه

• در اعجوبه که در کتابت کنند
• در نوشته که مانند زر آید
• در خواتیم الکواکب
• در ادعیه کواکب
• در ذخنه و زی حاجت خواه
• اشکال کواکب (المقارنه، التسدیس، التربیع، التثلیث، المقابله)
• در شناختن رسوم تقویم
• رجوعات (زحل، مشتری، مریخ، زهره، عطارد و…)
• در شناختن سیر وسط و معتدل ستارگان که هر کوکبی سیری هست
• در شناختن مدت رجوع و استقامت ستارگان (زحل، ماهتاب، رحل، مشتری و…)
• در منافع هوام و حشرات (مار، پوست، معز، دل، ماهی، زهره، چشم، سریشم، نهنگ، دندان، سوسمار، سقنقور، خرچنگ، گوشت، پوست، گرده، شاخ، آب، غوره، انگور ترش، میویز سفید، کشمش، سیب، و…)
• در بقول در نوزده نام (باذروج، گندنا، کهکز، کاهو، سداب، کاسنی، کرفس، فرنخ، گشنیز، نعنا، اسفا ناخ، راشن، نانخواه و…)
• حجر البلخی، حجر السّلوی، حجر العمانی
• نام خدای عزوجل خارج از حروف تهجّی و…
• اندر معرفت داروها و عطرها و طبع آن (اسارون، اذخر، ابهل, افتیمون، انجره, اقاقیا، افسنتین، انیسون، آمله، اسقردریون، انبرباریس, آزاد درخت، اسفند سفاخر، اقارون، اسقر قندلیون، آهک، عنزروت، انگژد، اسفال، بلاذر، باد آورد، پنج انگشت، پوست خیار، بهمن، بوزیدان، بیلوس، پرسیاوشان، بسباسه، بنج، بلبله، برنگ، جوزمائل، جوز بوا، جلنار، جبسین، جاوشیر، جردون البرّی، دارسوسن، دیو دارو و…)

فرخ نامه

• تصاویر نسخ
• توضیحات و اصلاحات
• در منابع طیور و حشرات
• در منافع اشجار و اسپر غم و بقول
• در حشایش و اوراق
• در صموغات
• در جواهر و اجساد و احجار
• در خاصیت روغنها و علم فراست
• در معرفت اکتاف و مدخل نجوم و معرفت موافقت
• در اختلاج اعضاء و الفاظ پهلو و جدول حیوه و ممات
• در محلول کردن زر و مروارید و طلق
• در صفت زهرها و تریاقها و حیلت که در آن کنند
• در اعجوبات که خداوندان زرق نمایند
• در خواتیم الکواکب
• در ادعیه الکواکب
• در دخنه و زی حاجت خواه
• و هزاران مطالب دیگر